Τι είναι ο μετεωρισμός κατά την προσευχή;

Μία από τις αίτιες των παθών μας είναι και ο μετεωρισμός της διάνοιας κατά την διάρκεια της προσευχής. Όπως λέει ο αββάς Ισαάκ ο Σύρος, μετεωρισμός είναι ο διασκορπισμός του νου λόγω των πολλών λογισμών. Από αυτό το φαινομενικά άκακο πρόβλημα ξεκινά η πνευματική ψυχρότητα που μπορεί να εξελιχθεί στην αμέλεια και την ακηδία, την κατάσταση δηλαδή όπου ο άνθρωπος δεν έχει διάθεση για τα πνευματικά.

Ο Αγ. Βασίλειος για να μας βοηθήσει στον αγώνα κατά του μετεωρισμού, αναφέρει το παράδειγμα με κάποιον που στέκεται μπροστά σε έναν επίγειο άρχοντα και συζητεί μαζί του. Ένας απλός άνθρωπος θα στεκόταν με σεβασμό ίσως και φόβο-άγχος προσέχοντας την στάση του, ακούοντας με προσήλωση, και διατυπώνοντας με περισσή προσοχή τις σκέψεις και τα αιτήματά του. Σίγουρα δεν θα έστρεφε το βλέμμα του εδώ και εκεί, παρατηρώντας τους παρευρισκόμενους και τον χώρο γύρω του. Όλες οι αισθήσεις του αλλά και ο νους του θα ήταν ασφαλώς προσηλωμένα στον άρχοντα και στη συζήτηση.

Αν αυτός ο άνθρωπος, την ώρα που ο άρχοντας τον έχει δεχτεί για να τον ακούσει και να ενδιαφερθεί για τα προβλήματά του, στρέφεται αλλού, πιάνει συζήτηση με τους άλλους παρευρισκομένους, κοιτάζει έξω και σκέπτεται άλλα πράγματα• αν δείχνει ότι μόνο σωματικά βρίσκεται παρών και με το νου και την ψυχή του είναι αλλού, τότε ασφαλώς δείχνει περιφρόνηση και αδιαφορία που θα προκαλέσει την δυσμενή αντιμετώπιση ίσως και την αγανάκτηση του άρχοντα. 

Όταν λοιπόν παρουσιαζόμαστε ενώπιον του Θεού και όχι σε κάποιον επίγειο άρχοντα, άραγε πώς πρέπει να στεκόμαστε; Αν εμείς που έχουμε ανάγκη και παρακαλούμε τον Θεό, δεν προσέχουμε τα λόγια μας, αν εμείς δεν ακούμε την προσευχή μας, πως θα την ακούσει ο Θεός; Αν «ἠμεῖς οἱ δεόμενοι καί παρακαλοῦντες οὐκ ἀκούομεν, πώς τόν Θεόν ἀξιοῦμεν ἀκούειν;», ερωτά ο ιερός Χρυσόστομος.

Ο Αγ. Ιωάννης της Κλίμακος, με αυστηρότερο ύφος, λέει ότι όπως είναι βδελυκτός στον επίγειο βασιλιά αυτός που στέκεται μπροστά του και στρέφει αλλού το πρόσωπο του και συζητεί με τους εχθρούς του βασιλιά, «οὕτως ὑπό Κυρίου βδελύσσεται ὁ ἐν προσευχή παριστάμενος, καί ἀκαθάρτους λογισμούς προσδεχόμενος». Ο Θεός δηλαδή βδελύσσεται αυτόν που προσεύχεται και καλλιεργεί ακάθαρτους λογισμούς. Γι’ αυτό συχνά οι προσευχές μας δεν εισακούονται. Γιατί είναι ψυχρές, χωρίς θέρμη, πίστη, προσοχή και αγάπη-σεβασμό προς το πρόσωπο του Θεού.

Παρακάτω παρατίθενται οι συχνές αιτίες που προκαλούν τον μετεωρισμό και εν συνεχεία αναφέρονται και οι τεχνικές αντιμετώπισης. 

Αιτίες μετεωρισμού

• Κατά τον Αγ. Βασίλειο συμβαίνει όταν ξεχνάμε την παρουσία του Θεού, ότι δηλαδή είναι «πανταχοῦ Παρὼν» και ότι είναι ο αόρατος ακροατής - συνομιλητής μας κατά την διάρκεια της προσευχής.

• Η ευκινησία του νου. Ο νους έχει την ικανότητα να φεύγει και να μετατίθεται από το ένα γεγονός στο άλλο και από το ένα μέρος στο άλλο με ασύλληπτη ταχύτητα. Αυτή του η ικανότητα δυσχεραίνει την αυτοσυγκέντρωση.

• Τα πάθη. «Ἐκ νεότητός μου πολλὰ πολεμεῖ με πάθη» (128ος ψαλμός). Με την πτώση μας στην αμαρτία διεστράφει το εσωτερικό μας και ο νους μας έχει την τάση να ρέπει προς τα αμαρτωλά που δεν επιτρέπουν την καθαρή προσευχή. «Ἔγκειται ἡ διάνοια τοῦ ἀνθρώπου ἐπιμελῶς ἐπί τά πονηρά ἐκ νεότητος αὐτοῦ», λέγει ο Θεός (Γεν. η΄ 21).

• Ο αόρατος πόλεμος. Ο πονηρός μπορεί να φέρει στο νου μας την ώρα της προσευχής λύσεις προβλημάτων που μας απασχολούν και φαινομενικά «καλούς λογισμούς» που σκοπό έχουν να διακοπεί η επικοινωνία μας με τον Θεό. Ασφαλώς δεν τον ενδιαφέρει να σκεφθούμε κάτι καλό αλλά τον ενοχλεί το ότι προσευχόμαστε. Αν δε καταφέρει να μας κεντρίσει την προσοχή έτσι, τότε θα επιχειρήσει κατά μέτωπο επίθεση, με κακούς λογισμούς ή ακόμη και βλάσφημες εικόνες.

• Η συνείδηση. Οι πατέρες επισημαίνουν ότι δεν είναι δυνατό να έχουμε καθαρή προσευχή χωρίς μετεωρισμό όταν μας τύπτει η συνείδησή μας λόγω της μνησικακίας και οργής για τον συνάνθρωπο. Εάν δεν έχουμε συγχωρεθεί με κάποιον σε θέματα που σφάλαμε αλλά και αν ακόμη δεν σφάλαμε τότε η συνείδηση θα φέρνει αυτόν τον λογισμό κατά την προσευχή. Αυτό προκαλεί αίσθημα χαμηλής αυτοεκτίμησης, στενοχώρια, άγχος, σφίξιμο, εκνευρισμό και κατά συνέπεια μετεωρισμό. 

• Η έντονη ζωή. Η περιφορά από τόπο σε τόπο, οι άτοπες συναναστροφές, η αργολογία, ο σκανδαλισμός των οφθαλμών με την τηλεόραση και όχι μόνο, έχουν σαν αποτέλεσμα την πώρωση της σάρκας και τις εύκολες πτώσεις του νου. Ειδικά η τηλεόραση διεγείρει τις αισθήσεις και συναισθήματα, αποθηκεύει εικόνες στον νου που τις εμφανίζει εύκολα ο πονηρός κατά την προσευχή αποσπώντας την προσοχή μας.

• Η κοιλιοδουλεία. Ο αββάς Ισαάκ διδάσκει ότι ο μετεωρισμός μπορεί να προέρχεται και «… ἐκ τοῦ κόρου τῆς κοιλίας». Η κοιλιοδουλεία δυσχεραίνει την συγκέντρωση του νου και αμαυρώνει την καθαρότητά του. Μετατρέπει την προσευχή σε πάρεργο και τυπική διαδικασία όπου δεν συμμετέχει η καρδιά. Εν αντιθέσει η νηστεία κάνει την προσευχή καθαρή και την ενδυναμώνει. 

Αντιμετώπιση - Τι να κάνουμε; 

• Να νοιώθουμε την αόρατη παρουσία του Θεού. Δεν προσευχόμαστε στις εικόνες. Στον αοράτως παρόντα Θεό προσευχόμαστε. Ο Αγ. Βασίλειος επισημαίνει πολύ περισσότερο απ’ όσο ενώπιον ενός απλού άρχοντα, πρέπει να στέκεται κανείς με φόβο και τρόμο ενώπιον του Θεού, και όλο το νου του να τον έχει προσηλωμένο σ’ αυτόν μόνο και πουθενά αλλού. Αυτός άλλωστε δεν βλέπει μόνο τον άνθρωπο εξωτερικά, αλλά παρακολουθεί προσεκτικά και τον έσω άνθρωπο. Μας γνωρίζει πολύ καλύτερα απ’ όσο γνωρίζουμε τον ίδιο μας τον εαυτό. Βλέπει στα βάθη της ψυχής, γνωρίζει τον αγώνα και τις καλές διαθέσεις μας, αλλά και κάθε αμαρτωλή κίνηση της καρδιάς μας.

• Προετοιμασία πριν την προσευχή. Όπως ο αθλητής κάνει ζέσταμα πριν βγει στην αρένα έτσι και ο άνθρωπος πρέπει να καταβάλει προσπάθεια να «συμμαζέψει» τον νου του και να αποβάλει τις βιοτικές μέριμνες πριν την προσευχή. Στην αυτοσυγκέντρωση βοηθά η μελέτη της Αγίας Γραφής ή κάποιου πνευματικού βιβλίου• να σκεφθούμε κάτι για το οποίο ο Θεός μας ευεργέτησε φανερά στην ζωή μας και τον δοξάζουμε γι’ αυτό• τη Δευτέρα Παρουσία και την Κρίση μας ενώπιων Του• την Βασιλεία των Ουρανών και την μακαρία ζωή του Παραδείσου ή την φρικτή οδύνη και τις αιώνιες ποινές της αμέλειας και της Κολάσεως. Ότι προκαλεί την ενθύμηση της παρουσίας του Θεού και της αχαριστίας μας απέναντι Του. 

• Να μην καλλιεργούνται φαντασίες, όπως η εικόνα τη Παναγίας ή του Δεσπότου μας Χριστού υπό οποιανδήποτε μορφή, ή κάποιου άλλου προσώπου ή παραστάσεως. Ο γέρων Ιωσήφ ο Βατοπαιδινός αναφέρει ότι: «Η εικόνα είναι ο τρόπος του σκορπισμού του νου. Πάλιν δια μέσου της εικόνος γίνεται η είσοδος των λογισμών και της πλάνης». Οι εικόνες δηλαδή διεγείρουν την φαντασία και ο νους τρέχει μακριά από την προσευχή. 

• «Μη μετεωρίζεστε» αλλά «αδιαλείπτως προσεύχεστε». Ο μετεωρισμός του νου δεν υφίσταται μόνο κατά την προσευχή αλλά καθ’ όλη την διάρκεια της ημέρας. Ο γ. Παΐσιος αναφέρει ότι «ο νους είναι όπως το μικρό παιδί. Το παιδί όταν πάη κάπου να παίξη και του αρέση, τότε επιμένει να πηγαίνη συνέχεια στο ίδιο μέρος. Έτσι κι εμείς, όταν καταπιανόμαστε με πολλά άλλα θέματα και με μέριμνες βιοτικές, είναι φυσικό ότι ο νους εκεί συνεχώς αρέσκεται να τρέχη». Όπως το μικρό παιδί μόνο με το γλειφιτζούρι ησυχάζει έτσι και ο νους πιπιλίζοντας την ευχή παύει να τρέχει εδώ και εκεί. Η αδιάλειπτη ευχή δηλαδή περιορίζει τον μετεωρισμό κατά την διάρκεια της ημέρας και κατά συνέπεια και κατά την ενδιάτακτη προσευχή (τον κανόνα).

• Η αγάπη της ησυχίας. Η αποφυγή όποτε είναι δυνατό των πολλών συναναστροφών, της τηλεόρασης και η εναλλαγή πολλών παραστάσεων κατά την διάρκεια της ημέρας που διεγείρουν την φαντασία και τις αισθήσεις. 

• Άρνηση και πλήρης αποστρέφεια οποιουδήποτε λογισμού πέραν της προσευχής. Εάν δεν δίνουμε προσοχή στον οποιοδήποτε λογισμό (καλό ή κακό) που μας διαβάλλει κατά την προσευχή τότε δεν θα επιφέρουν σύγχυση, στενοχώρια, άγχος και σφίξιμο (τα συμπτώματα δαιμονικής επίθεσης) που εμποδίζουν τον νου να συγκεντρωθεί στο νόημα της προσευχής. 

• Επαναφορά του νου όταν «κλέβεται». Είναι ένα χαρακτηριστικό του νου το να κινείται και να σκορπίζεται εύκολα. Ο Αγ. Ιωάννης της Κλίμακος λέει: «Μή ἀθύμει κλεπτόμενος ἀλλ’ εὐθύμει, τόν νοῦν ἀεί ἀνακαλούμενος». Μας παροτρύνει δηλαδή να παλεύουμε με τη σκέψη μας συνεχώς και να τη συμμαζεύουμε όποτε φεύγει. Να μην γογγύζουμε, αθυμούμε και στενοχωρούμαστε όταν «κλέβεται» ο νους, αλλά να τον επαναφέρουμε σαν να είναι μια φυσιολογική αντίδραση. Όσες φορές φύγει τόσες φορές να τον επαναφέρουμε στην προσευχή με υπομονή και επιμονή και σιγά-σιγά θα συνηθίσουμε τον νου να επιστρέφει στην προσευχή ευκολότερα.

• Απέφυγε την μνησικακία και την οργή, αγάπα την ειρήνη και πραότητα. Ο Θεός παραγγέλνει στους ανθρώπους: «κανεὶς ἀπὸ σᾶς ἂς μὴ διατηρεῖ στὴν καρδιά του κακία γιὰ τὸν ἀδελφό του» (Ζαχ. ζ´ 10) καὶ «κανεὶς ἂς μὴν συλλογίζεται τὴν κακία τοῦ ἄλλου» (Ζαχ. η´ 17). Κατά τον Αγ. Ιωάννη Χρυσόστομο «Δὲν λέει μόνο, συγχώρεσε τὸ κακὸ τοῦ ἄλλου, ἀλλὰ μὴν τὸ ἔχεις οὔτε στὴ σκέψη σου, μὴ τὸ συλλογίζεσαι, ἄφησε ὅλη τὴν ὀργή, ἐξαφάνισε τὴν πληγή». 

• Καλλιέργεια της αυτομεμψίας και της ταπείνωσης. Με την αυτοκριτική η ψυχή στρέφεται στο εσωτερικό της, βλέπει την κατάσταση της, τις ανάγκες της, διαπιστώνει την αδυναμία της και τελικά ταπεινώνεται αναζητώντας βοήθεια από τον Θεό. Σύμφωνα με τον π. Αστέριο Χατζηνικολάου όσο δεν ταπεινώνεται η καρδιά, δεν μπορεί να απαλλαγεί από τον μετεωρισμό, από την άτακτη μετακίνηση από τη μια σκέψη στην άλλη. Ο ταπεινός άνθρωπος προσεύχεται με μεγαλύτερη προσήλωση. «Ἕως ἄν οὔν μή ταπεινωθῆ ἡ καρδία, οὐ δύναται παύσασθαι τοῦ μετεωρισμοῦ. Ἡ γάρ ταπείνωσις συνάγει τήν καρδίαν», λέει ο Αγ. Ισαάκ ο Σύρος. 

• Ο Θεός διδάσκει τη σωστή προσευχή. Ακόμη και αν εφαρμόσουμε τα παραπάνω, οι δικές μας προσπάθειες παρότι είναι απαραίτητες είναι ανεπαρκείς. Τελικά την καθαρή προσευχή θα μας την δωρίσει ο ίδιος ο Κύριος, «ὁ Δοτὴρ τῶν ἀγαθῶν», που βλέπει την φιλότιμη προσπάθεια κίνηση της ψυχής και τη μετάνοια για την απαλλαγεί από την αμαρτωλή κατάστασή μας. Ας παρακαλούμε θερμά να μας μάθει Εκείνος την καθαρή προσευχή. «Κύριε, δίδαξον ἠμᾶς προσεύχεσθαι» (Λουκ. ια' 1). Δίδαξε μας Κύριε, να προσευχόμαστε θεάρεστα. Δίδαξέ μας τι να ζητούμε στην άθλια προσευχή μας.

Ο μετεωρισμός είναι άλλο ένα εμπόδιο του πονηρού στην προσπάθειά του να αποκόψει την δύναμη και την αξία της προσευχής. Οι παραπάνω τεχνικές αυτοσυγκέντρωσης μπορεί να βοηθήσουν ορισμένους αλλά δεν αποδίδουν όσο βοηθά ο πόθος του Θεού, ο Θείος έρωτας. Ο Θεός γνωρίζει πολύ καλύτερα από εμάς την χοϊκότητα και την αδυναμία μας όπως επίσης ότι η συγκέντρωση του νου στην προσευχή δεν επιτυγχάνεται εύκολα και σύντομα. Εμείς από την μεριά μας ας μην αντιμετωπίζουμε την προσευχή σαν μια κοπιαστική προσπάθεια για την εκπλήρωση ενός τυπικού καθήκοντος. Άλλωστε, «ότι αγαπάει κανείς, αυτό χαίρεται να το σκέπτεται, να το θαυμάζει και να συναναστρέφεται μαζί του» (π. Αστέριος Χατζηνικολάου). 

«Εύχομαι τα πνευματικά μου παιδιά να αγαπήσουν το Θεό, που είναι το παν, για να μας αξιώση να μπούμε στην επίγειο άκτιστη Εκκλησία του. Γιατί από εδώ πρέπει να αρχίσουμε…» (Aγ. Πορφύριος). 

Γρηγορείτε και προσεύχεστε!

Πηγή