«Γνώρισε τον εαυτό σου πριν από όλα, διότι τίποτα δεν είναι δυσκολότερο από το να γνωρίσεις τον εαυτό σου

- Όσο ξέρω τον εαυτό μου τόσο ξέρω και τους άλλους


«Όπως σημειώνει ο Rattner «Από έναν άλλο άνθρωπο καταλαβαίνει κανείς μόνο τόσα, όσα γνωρίζει για τον εαυτό του. Η γνώση συνδέεται με την αυτογνωσία».


Στο βαθμό που ο θεολόγος και ο ποιμένας δε διαθέτει αυτογνωσία και «νήψη» πνευματική αφήνεται έρμαιο του ασυνηδείτου. Πολύ συχνά οι ανθρώπινες σχέσεις καθορίζονται από το ασυνείδητο. Στην ασκητική παράδοση η όλη πνευματική ζωή βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην αυτογνωσία:


«Αυτός που γνωρίζει τον εαυτό του, έλαβε την γνώση των πάντων. Διότι το να γνωρίζει κανείς τον εαυτό του, είναι η ολοκλήρωση της γνώσης των πάντων.

(Άγιος Ισαάκ ο Σύρος).


Το ερώτημα είναι πόσοι από τους χριστιανούς καθοδηγούμαστε στα χνάρια αυτής της παράδοσης, η οποία βοά: «Γνώρισε τον εαυτό σου πριν από όλα, διότι τίποτα δεν είναι δυσκολότερο από το να γνωρίσεις τον εαυτό σου, τίποτα επιπονότερο, τίποτα κοπιαστικότερο. Όταν όμως γνωρίσεις τον εαυτό σου, τότε θα μπορέσεις να γνωρίσεις και το Θεό και να εξετάσεις με το λογισμό τα κτίσματα, όπως ταιριάζει». (Οσίου Νείλου του Ασκητού)


Ισχύει ό,τι λέει ο Jung για το φαινόμενο της προβολής γενικά. Κατά τον ελβετό ψυχίατρο:«κατανοούμε τους άλλους στο μέτρο που ζητάμε να κατανοήσουμε εμάς τους ίδιους. Ο,τι δεν κατανοούμε σε μας, δεν μπορούμε να το κατανοήσουμε στους άλλους. Έτσι η εικόνα του άλλου είναι ως επί το πλείστον υποκειμενική» (Ιωάννου Κορναράκη, Η νεύρωση ως «Αδαμικό πλέγμα» σελ. 113)


«Τίποτα δεν μπορεί να κάνει την ψυχή τόσο ευσεβή και επιεική και ήπια, όσο η διαρκής ανάμνηση των αμαρτημάτων μας»

(Ιωάννου Χρυσοστόμου, Παιδαγωγική Ανθρωπολογία,Χαρώνη Βασιλίου αριθμ. κειμ. 1381)