Αρχιμανδρίτης Ζαχαρίας Ζάχαρου, Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Έσσεξ Αγγλίας
Πένθος
Ερώτηση: Θα μπορούσαμε να πούμε ότι στο μοναστήρι όλα συμβαίνουν απλώς επειδή ο Θεός καθοδηγεί τις καρδιές των άλλων;
Απάντηση: «Τοις αγαπώσιν τον Θεόν πάντα συνεργεί εις αγαθόν» (Ρωμ. 8,28), για όσους ποθούν να μετανοήσουν και να πενθήσουν ενώπιόν Του, όλα συνεργούν για τη σωτηρία τους. Αν πράγματι γυρεύουμε να ευαρεστήσουμε τον Θεό, όσα βλέπουμε, ακούμε ή σκεφτόμαστε θα συμβάλλουν στην εκπλήρωση του σκοπού μας. Για παράδειγμα, αν έχουμε τη θαυμαστή εκείνη ενέργεια του πένθους μέσα μας, ακούμε το κελάηδημα των πουλιών και αρχίζουμε να κλαίμε, τέτοια επίδραση έχει πάνω μας. Κοιτάζουμε τα βιβλία πάνω στα ράφια, βλέπουμε τον τίτλο «Εις το Όνομά Του» και η καρδιά μας λιώνει και κλαίμε για πολλή ώρα. Οτιδήποτε ακούμε ή σκεφτόμαστε εργάζεται για το καλό μας διότι αγαπάμε τον Θεό. Δεν υπάρχει τίποτα πιο αληθινό και πιο πολύτιμο ενώπιον του Θεού από το πνευματικό πένθος. Όταν πενθεί ο άνθρωπος είναι γνήσιος, ακόμη και αλάθητος.
Ερώτηση: Μπορεί η θεολογία να γίνει κατάσταση της ψυχής μας, αν δεν έχουμε φθάσει στην απάθεια;
Απάντηση: Σε κάποιο βαθμό, ναι. Αν δοθούμε στην προσευχή και στο πένθος και η καρδιά μας γίνει σαν καμίνι, τότε θα προφέρουμε λόγια που θα μας εκπλήξουν και εμάς τους ίδιους. Λαμβάνουμε μια γεύση του πως γεννάται ο λόγος του Θεού στην καρδιά μας, και αυτό είναι η βάση της αληθινής θεολογίας. Μερικές φορές δεν έχουμε δάκρυα, η καρδιά μας όμως πενθεί, και είναι και αυτό καλό. Τα δάκρυα είναι το ψωμί των μοναχών που «παχαίνει» την ψυχή. Ο Υιός του Θεού είναι πνεύμα και «επαχύνθη» (δηλαδή, έγινε ψηλαφητός) λαμβάνοντας άνθρώπινη φύση από την Παναγία. Παρομοίως, η ψυχή του ανθρώπου «παχαίνει» με τη χάρη (δηλαδή, παίρνει υπόσταση ώστε να μπορεί να παρασταθεί ενώπιον του Θεού) λαμβάνοντας το χρίσμα του Αγίου Πνεύματος με τα δάκρυα. Στο κήρυγμα των Χριστουγέννων, ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος λέει ότι, μολονότι ήταν πνεύμα, ο Λόγος του Θεού «επαχύνθη» με το να γίνει άνθρωπος, απτός, υλικός, ορατός. Ο άνθρωπος είναι υλικός, αλλά γίνεται πνευματικός όταν λαμβάνει το χρίσμα του Πνεύματος: «παχαίνει» με τη χάρη. Η «πάχυνση» αυτή της ψυχής δίδεται κυρίως με τα δάκρυα, τα οποία μορφώνουν την εικόνα του Χριστού στην καρδιά (βλ. Γαλ. 4,19). Είναι αυτό που εννοούμε όταν λέμε ότι πρέπει να κτίσουμε μία πνευματική κατάσταση μέσα στην καρδιά.
Ενίοτε χύνουμε λίγα δάκρυα και η καρδιά αλλοιώνεται. Λίγα δάκρυα και υπάρχει στην καρδιά μας μια νύξη, μια πληγή που ελκύει τον νου εκεί μέσα και η προσευχή γίνεται ακόπως. Ο μοναχός που παραδίδεται στο πένθος παχαίνει με χάρη, διότι τότε μόνο έχουμε φυσική θρησκευτική κατάσταση και ζούμε σύμφωνα με τις εντολές του Χριστού, όταν προσευχόμαστε με δάκρυα. Όταν πενθούμε, στρεφόμαστε προς τον Θεό με μία μόνο σκέψη και στη σκέψη αυτή συγκεντρώνεται όλο το είναι μας. Το πένθος μας θεραπεύει, διότι μαζεύει όλο τον νου, όλες τις δυνάμεις της ψυχής, και τις αισθήσεις μέσα στην καρδιά. Στην παραβολή του Ασώτου Υιού, οι ησυχαστές ερμήνευαν την έκφραση «εις εαυτόν ελθών» (Λκ. 15,17), ως τη στιγμή που η καρδιά πληγώνεται από ένα λογισμό μετανοίας. Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς λέει ότι όλο το είναι του ανθρώπου συγκεντρώνεται μέσα στην καρδιά, όχι μόνο ο νους και οι αισθήσεις του, αλλά και το σώμα του, και η καρδιά γίνεται «το σώμα του σώματος». Είναι απίστευτο, έχουμε ένα ταπεινό λογισμό από την αυτομεμψία μας ή την ενέργεια του Πνεύματος ή ενθυμούμενοι ένα στίχο από την Αγία Γραφή, και αρχίζουμε να πενθούμε. Και μετά από λίγα δάκρυα συνειδητοποιούμε ότι έχουμε μια πληγή στην καρδιά, ότι η καρδιά αλλοιώνεται. Είναι φοβερή η επίδραση που έχουν τα δάκρυα πάνω στην καρδιά. Αν πενθούμε για πολύ καιρό, η καρδιά γίνεται πολύ ευαίσθητη, ελαφριά και φωτεινή. Τότε μπορούμε να προσευχόμαστε σωστά, ακόμη και νοερά.
Τίποτα δεν κάνει την καρδιά να αναδυθεί όπως το πένθος και η αισχύνη της εξομολογήσεως, όπου αποκαλύπτουμε τη γυμνότητα και την πνευματική μας πτωχεία. Η αισχύνη της εξομολογήσεως και τα δάκρυα έχουν την ίδια επίδραση, και τα δύο «ξεθάβουν» την καρδιά και γίνονται δύναμη. Η εξάσκηση της υπακοής είναι πάντα φύλακας που προστατεύει και οδηγεί και αυτή στο ίδιο αποτέλεσμα. Πιστεύω ότι ο Θεός μας έχει βάλει στη γραμμή της παραδόσεως και δεν υπάρχει τίποτε άλλο κάτω από τον ουρανό πιο υψηλό από την επιστήμη που προσπαθούμε να μάθουμε με πρακτικό τρόπο: κόβοντας το θέλημά μας, υπακούοντας, επιζητώντας τη χάρη του Θεού, επιζητώντας τα δάκρυα με μεγάλο πόθο. Όλα αυτά είναι τα πιο πολύτιμα και αν ο άνθρωπος τα αναζητά πραγματικά εις τέλους, θα γίνει σοφός και μεγάλος στα μάτια του Θεού.
Η υπακοή εκλεπτύνει την καρδιά μας ώστε να άγεται από το Πνεύμα, και το Πνεύμα του Κυρίου είναι το Πνεύμα της αγάπης που ποθεί όλοι να σωθούν. Πρόσεξα ότι όταν οι μοναχοί είναι υπάκουοι, γίνονται με φυσικό τρόπο κέντρα ζωής, γιατί η χάρη του Θεού αγαπά να ενοικήσει σε αυτούς. Γίνονται πλούσιοι στην προσευχή, σοφοί σε όλα και μεγάλη παρηγοριά για τους γύρω τους. Υπερέχουν στα πάντα. Για τον νου του ανθρώπου, η υπακοή, το να γίνει κανείς «κτηνώδης» (Ψαλμ. 72,22) είναι παράλογο. Είναι σαν να χάσει κάποιος την ελευθερία ή την προσωπικότητά του. Απεναντίας, όμως, τότε είναι που ανακαλύπτουμε την υπόστασή μας, όταν αποθέτουμε ο, τι πολύτιμο έχουμε στα πόδια του Χριστού, ο Οποίος ευαρεστείται να μας δώσει τη δική Του σοφία και δύναμη. Σοφία στη μοναχική ζωή είναι να απεκδυθούμε κάθε ανθρώπινη σοφία, να γίνουμε μωροί για χάρη Του, και έτσι να γίνουμε αληθινά σοφοί.
Το ταχύ του Πνεύματος
Όσοι γεννιούνται εκ του Πνεύματος έχουν την «ταχύτητα» του Αγίου Πνεύματος. Όπως είπε ο Κύριος στον Νικόδημο, είναι σαν τον άνεμο: «το πνεύμα όπου θέλει πνει και την φωνήν αυτού ακούεις, αλλ’ ουκ οίδας πόθεν έρχεται και που υπάγει» (Ιω. 3,8). Δεν μπορούμε να ελέγξουμε έναν τέτοιον άνθρωπο, ο νους του είναι σαν αστραπή. Την Πεντηκοστή το Άγιο Πνεύμα επιδημεί ως βιαία πνοή και όσοι άγονται από το Άγιο Πνεύμα δεν είναι νωθροί: ο νους τους λειτουργεί σαν αστραπή, αλλά και το σώμα τους κινείται με μεγάλη άνεση, διότι το Πνεύμα αίρει το κανονικό βάρος του σώματος. Γι’ αυτό, οι άγιοι ακόμη και το σώμα τους το αισθάνονται ελαφρό. Θυμάστε την ιστορία με τον μοναχό που πήγε στην Αλεξάνδρεια να πουλήσει το εργόχειρό του και όταν του επιτέθηκε ο πειρασμός, αμέσως επικαλέσθηκε τις ευχές του Γέροντά του και βρέθηκε μπροστά στη σκήτη του. Φαίνεται ότι η χάρη που έλαβε ήταν τόσο τεράστια που πήρε το βάρος του σώματός του και ο νους του βυθίσθηκε στην καρδιά του. Και ο Γ. Σωφρόνιος έχασε τον δρόμο του στο Παρίσι γιατί είχε βυθισθεί στην προσευχή. Είναι επειδή είχε τέτοια εμπειρία ο ίδιος που διέθετε αμέσως το κλειδί για την εμπειρία του μοναχού αυτού στην Αλεξάνδρεια και ήταν ικανός να μου την εξηγήσει. Μου είπε ότι δεν ήταν άγγελος, ούτε νεφέλη που τον έφερε στη σκήτη: όσοι έχουν καθαρά προσευχή δεν γνωρίζουν αν είναι «εν σώματι» ή «εκτός του σώματος». Υπάρχει τελειότητα ζωής που κάνει τον άνθρωπο να είναι σαν άγγελος και να κινείται σαν άγγελος.
Ερώτηση: Η ταχύτητα αυτή συνοδεύεται από ακρίβεια στους λογισμούς, στα λόγια και στις κινήσεις μας;
Απάντηση: Ναι. Ο Άγιος Σιλουανός λέει ότι οι τέλειοι δεν μιλούν από τον εαυτό τους, σαν άνθρωποι, αλλά λένε όσα τους δίνει το Άγιο Πνεύμα να πουν. Επομένως, αυτός που είναι τέλειος θα μιλήσει με τέλειο τρόπο, αφού θα διακρίνει τέλεια την αληθινή διδασκαλία. Οι τέλειοι θα είναι όντως προφητικοί, δηλαδή, θα προφέρουν λόγια που έχουν αιώνια αλήθεια και αξία. Ο Άγιος Ειρηναίος της Λυών λέει ότι όσοι είναι αληθινοί φορείς της Παραδόσεως έχουν τον δικό τους κανόνα αληθείας: εκφέρουν θεολογία, η οποία αποβαίνει αλάθητο πρότυπο αλήθειας. Πολλοί άγιοι του τελευταίου αιώνα σχεδόν δεν πήγαν καν στο σχολείο, και όμως μιλούν με μεγάλη γνώση και βάθος. Κοιτάξτε τους Στάρτσι: ο Άγιος Σιλουανός ήταν σχεδόν αγράμματος, ο Άγιος Ιωσήφ ακόμη περισσότερο· εντούτοις είχαν τόση σοφία και ακρίβεια όταν θεολογούσαν, χωρίς να παρεκκλίνουν από τον χρυσό κανόνα της Παραδόσεως, από τον χρυσό κανόνα της αλήθειας. Οι Πατέρες θεωρούσαν την ασκητική ζωή στην έρημο και την υπακοή ως το πραγματικό πανεπιστήμιό τους.
Τώρα δεν υπάρχει πια έρημος. Ωστόσο, οφείλουμε να θυμόμαστε πως ο Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος ζούσε ησυχαστική ζωή στη μέση της Κωνσταντινοπόλεως και πως ο Άγιος Ιωάννης της Κρονστάνδης κρατούσε την αδιάλειπτη προσευχή ανάμεσα σε πλήθη. Οι άνθρωποι του Θεού πάντα βρίσκουν λύση, όπου και να είναι. Ο Άγιος Σωφρόνιος έλεγε ότι οι εντολές του Θεού έχουν απόλυτο χαρακτήρα. Ισχύουν και φέρουν καρπούς αγιωσύνης σε οποιεσδήποτε συνθήκες. Δεν μπορούμε να δικαιολογούμαστε λέγοντας ότι «αδυνατώ να κάνω πρόοδο εξαιτίας των συνθηκών στις οποίες ζω». Οι άγιοι διαρκώς εργάζονται πάνω στην καρδιά τους και αρχίζουν να συλλαμβάνουν τον Θεό και κάθε πραγματικότητα του κόσμου αυτού με την καρδιά τους. Μόλις η καρδιά τους αναζωπυρωθεί με τον θησαυρό αυτό, με αυτό το θείο πάθος, τα λόγια έρχονται με ευκολία για να «ενδύσουν» τη ζωή που φλέγεται μέσα τους. Αν ο άνθρωπος έχει την ενέργεια αυτή, τη ζωή αυτή, θα βρει τα λόγια να εκφρασθεί ακόμη και αν είναι αγράμματος. Ο Άγιος Σιλουανός είχε τέτοια εσωτερική ζωή και βρήκε λόγια να εκφράσει με μεγάλη απλότητα την πιο τέλεια πνευματική διδασκαλία. Κάποιες φορές μιλάει με ευφυή αλλά πολύ απλό τρόπο για αλήθειες που κανένας πολυμαθής θεολόγος δεν θα μπορούσε να εκφράσει.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου