Ἄκτιστο Φῶς καὶ καταισχύνη τῶν Φράγκων, θαῦμα στή Σαντορίνη

Δρ Χαραλάμπης Μ. Μπούσιας,

Μέγας Ὑμνογράφος τῆς τῶν Ἀλεξανδρέων Ἐκκλησίας

Ὁ Χριστός μας εἶναι τὸ Φῶς τοῦ κόσμου, εἶναι ἡ πηγὴ τοῦ φωτὸς τοῦ ἀκτίστου, εἶναι ὁ Θεός, ποὺ μᾶς ἔδειξε τὴ δόξα Του μὲ τὸ Θαβώριο φῶς ποὺ τὸν Μεταμόρφωσε ἐνώπιον τῶν προκρίτων Του Μαθητῶν. Αὐτὸ τὸ φῶς, τὸ ὁποῖο ὁ Χριστός μας ἐξέπεμπε στὸν οὐρανὸ πρὶν λάβει τὸ ἀνθρώπινο φύραμα, τὸ ἀπέκρυπτε ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους, γιατὶ θὰ ἦταν ἀδύνατο αὐτοὶ νὰ τὸ ἀντικρύσουν, θὰ ἐκθαμβοῦνταν καὶ θὰ τυφλώνονταν. Ἀφοῦ τὸν ἥλιο δὲν μποροῦμε νὰ δοῦμε μὲ γυμνὰ μάτια, ποὺ εἶναι κτιστός, εἶναι δημιούργημα τοῦ Θεοῦ, πῶς θὰ μπορούσαμε οἱ ἄνθρωποι νὰ δοῦμε τὸν Πλάστη καὶ Δημιουργὸ τοῦ ἥλιου, τὸ νοητὸ Ἥλιο τῆς δικαιοσύνης, Αὐτὸν ποὺ εἶναι ὅλος φῶς καὶ γιὰ τὸν ὁποῖο μᾶς λέει τὸ ἐξαποστειλάριο τῆς ἑορτῆς τῆς Ἀναλήψεως τοῦ Χριστοῦ μας, ὅτι ἀνέβηκε στὸν οὐρανό, στὴν «Ἀρχίφωτον δόξαν», δηλαδὴ στὸν Πατέρα Του ποὺ εἶναι πρωτόφωτος, ποὺ εἶναι ἡ ἀρχὴ τοῦ φωτός;

Φῶς, λοιπόν, ὁ Χριστός μας φωτίζει πάντα ἄνθρωπο ποὺ ἔρχεται σ’ αὐτὸ τὸν κόσμο μὲ τὸ ἀπρόσιτο φέγγος ποὺ ὁδηγεῖ στὴν σωτηρία, στὴ λαμπροφόρο ἡμέρα τῆς αἰωνίου ἀγαλλιάσεως. Αὐτὸ τὸ φέγγος εἶναι τὸ φέγγος τοῦ Παρακλήτου Πνεύματος, Αὐτοῦ ποὺ κατέβηκε «ἐν εἴδει πυρίνων γλωσσῶν» τὴν ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς καὶ ὄχι μόνο φώτισε τοὺς Ἁγίους Ἀποστόλους καὶ δι’ αὐτῶν ὅλο τὸ χριστεπώνυμο πλήρωμα ἀνὰ τοὺς αἰῶνες, ἀλλὰ καὶ τοὺς σόφισε καὶ ἀπὸ ἀγραμμάτους ἁλιεῖς τῆς Τιβεριάδος τοὺς ἀνέδειξε πανσόφους ἁλιεῖς ἀνθρώπων, τοὺς ἀνέδειξε φωστῆρες τῆς οἰκουμένης, ποὺ μὲ τὶς ὁλοφώτεινες ἀκτῖνες τους διασκέδασαν τὴν ὁμίχλη καὶ τὸ σκοτάδι τῆς ἀγνωσίας καὶ τοῦ αἰωνίου θανάτου. 

Τὸ Φῶς, δηλαδὴ τὸν Θεό μας, δὲν μποροῦμε νὰ τὸν ἰδοῦμε μὲ τὰ χοϊκά μας μάτια, μποροῦμε ὅμως νὰ τὸν κατανοήσουμε ἀπὸ τὶς ἐνέργειές Του, τὴ ζωογόνο, φωτιστικὴ καὶ θερμαντική του δράση. 

Ὁ αἱρετικὸς Βαρλαὰμ καὶ οἱ ὁμόφρονές του, ἔλεγαν, πὼς τὸ Θαβώριο φῶς τῆς Μεταμορφώσεως ἦταν κτιστό. Καὶ ἑπομένως οἱ Μοναχοὶ τοῦ ἁγίου Ὄρους, ποὺ μὲ τὶς μεθόδους τοῦ ἡσυχασμοῦ ἔλεγαν πὼς βλέπουν τὸ ἄκτιστο φῶς, ἔπεφταν σὲ αἵρεση, γιατὶ εἶναι σὰν νὰ ἔλεγαν, πὼς βλέπουν τὸν Θεό, ἐνῶ, ὅπως λέει τὸ Εὐαγγέλιο, «Θεὸν οὐδεὶς ἑώρακε πώποτε» (Ἰωαν. α΄ 18). Τὴν ἄποψη τοῦ Βαρλαάμ, ποὺ ἀκολουθοῦν ἀκόμα καὶ σήμερα οἱ διάδοχοι τοῦ Θωμᾶ Ἀκινάτη καὶ τοῦ Βαρλαὰμ στὴ Δύση, ἀνέτρεψε ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, χρησιμοποιώντας τὴ διδασκαλία τῆς ἁγίας Γραφῆς καὶ τῶν Πατέρων τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. «Ἡ θεία καὶ θεοποιὸς ἔλλαμψη καὶ χάρη, δὲν εἶναι ἡ οὐσία, ἀλλὰ ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ». Καὶ ὅπως λέει ὁ Μέγας Βασίλειος, «ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ, γιὰ τὸν ἄνθρωπον εἶναι ὁλοκληρωτικὰ ἀκατάληπτη καὶ ἀνέκφραστη στὸ νοῦ, ὅμως οἱ ἐνέργειές του ἔρχονται σὲ μᾶς». Γι᾿ αὐτὸ καὶ οἱ ἡσυχαστὲς μὲ τὴ μεγάλη ἄσκηση καὶ τὸν κυκλικὸ τρόπο τῆς νοερᾶς προσευχῆς, μποροῦσαν καὶ μποροῦν στὸ διηνεκὲς νὰ βλέπουν τὸ ἄκτιστο φῶς, ποὺ δὲν εἶναι ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ ἡ ἀκατάληπτη, ἀλλὰ «ἡ θεία χάρη καὶ θεοποιὸς ἐνέργεια, στὴν ὁποία ὅσοι μετέχουν ἐπιτυγχάνουν τὴ θέωση». Αὐτὴ τὴν ὀρθόδοξη ἄποψη καὶ διδασκαλία, εἶναι ἀδύνατο νὰ τὴν καταλάβει ἡ δυτικὴ ἀριστοτελίζουσα καὶ σχολαστικὴ Θεολογία.

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς μὲ τὰ θεόπνευστα λόγια του ἔσωσε τὴν Ὀρθοδοξία μας, ποὺ διέτρεξε γι᾿ ἄλλη μιὰ φορὰ τεράστιο κίνδυνο ἀπὸ τὴ Δύση, καὶ κατέκτησε δίκαια μιὰ ὑψηλὴ θέση στὴν Ἐκκλησία μας. Σημαντικὸ εἶναι ὅτι ὁ Θεός μας εὐαρεστούμενος ἀπὸ τοὺς ἀσκητικούς του ἀγῶνες καὶ στὴ στήριξη τῆς Ὀρθοδοξίας μας τὸν θαυμάστωσε. 

Ἕνα ἀπὸ τὰ πολλὰ θαύματα τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ εἶναι κι αὐτὸ ποὺ ἀναφέρεται στοὺς Φράγκους τῆς Σαντορίνης. Τὸ ἀναφέρει ὁ Πατριάρχης Ἱεροσολύμων Νεκτάριος (στὰ 1660), γιὰ νὰ ἀποδείξει στοὺς Φράγκους ὅτι λένε ψέματα καὶ συκοφαντίες, ὅταν λένε πὼς ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία δὲν ἀνέδειξε πιὰ κανέναν Ἅγιο, ἀπὸ τὸν καιρὸ ποὺ χωρίσαμε μὲ τοὺς Δυτικούς, μὲ τὸ σχίσμα. 

Στὴ Σαντορίνη, τὴν ἡμέρα τῆς μνήμης τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, δηλαδὴ τὴν Β´ Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν, μερικοὶ Φράγκοι, Ρωμαιοκαθολικοί, μπῆκαν σὲ μιὰ βάρκα καὶ ἔκαναν βόλτα στὴ θάλασσα. Μέσα στὴ βάρκα εἶχαν καὶ μερικὰ φραγκόπουλα, δασκαλεμένα νὰ βλασφημοῦν τὸν Ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ. Φώναζαν, λοιπόν, τὰ δασκαλεμένα φραγκόπουλα: «Ἀνάθεμα στὸν Παλαμᾶ! Ἂν εἶναι ὁ Παλαμᾶς Ἅγιος, ἐμεῖς νὰ πνιγοῦμε»! Δὲν πέρασε πολλὴ ὥρα καί, ὢ τοῦ θαύματος, μέσα στὴ γαλήνια καὶ ἀκύμαντη θάλασσα τῆς Καλντέρας, καταποντίσθηκε στὸ βυθὸ ἡ βάρκα, μὲ ὅλους τοὺς Φράγκους καὶ τὰ φραγκόπουλα, ποὺ πρὶν λίγο προκαλοῦσαν τὸν Ἅγιο, μὲ τὰ ὑβριστικὰ ἐκεῖνα λόγια: «Ἂν εἶναι Ἅγιος ἂς μᾶς πνίξει!». Μὲ τὸν σκληρὸ αὐτὸ τρόπο σφραγίσθηκε ἡ ἁγιότης τοῦ Μεγάλου αὐτοῦ διδασκάλου καὶ πατρὸς τῆς Ἐκκλησίας μας.